به گزارش پایگاه خبری صدای جویا از شاهین شهر اصفهان، زیارت،یکى از سازنده ترین برنامه هاى تربیتى مکتب ماست که هم تقدیر و احترام به پاکی ها و فضیلت ها و مجاهدت هاست.هم الهام گرفتن از اولیاى دین و پاک ساختن روح و جان در حرم مطهر معصومین علیه السلام.
سرزمین عراق،قبور مطهر و نورانى تعدادى از امامان ما و شخصیت هاى برجسته شیعه را در بر دارد.«کربلا»،کعبه دل و جان ماست.«نجف»،کوى ولایت است و«کاظمین»و«سامراء»،کهرباى جانهاى شیفته دوستداران اهل بیت علیهم السلام.
زیارت عتبات عالیات و چهره نهادن بر تربت مقدس امامان،بوسه زدن بر ضریح منور آن پاکان، همواره مورد اشتیاق و آرزوى دیرین دلدادگان عترت مصطفى صلى الله علیه و آله و مورد تاکید فراوان اهلبیت علیهم السلام بوده است.
امروز، این شوق، در دلهاى ما افروخته تر است و زیارت قبور امامان در این سرزمین و دیدار از اماکن مقدس و جاهاى دیدنى و خاطره انگیز در این دیار فراهم شده است.
آنچه در این مجموعه تقدیم شما زائران محترم عتبات عالیات مى شود،اطلاعاتى است درباره اماکن دیدنى و آثار مقدس این سرزمین.بدیهى است هر چه شما عزیزان با تاریخ گذشته اسلام و شخصیتهاى بزرگوار آیینمان،آشناتر شوید،این زیارت برایتان شیرینتر و خاطرهانگیزتر خواهد بود.
خرسندیم که این مجموعه را به عنوان راهنماى شما زائران عزیز که عازم کوى عشق و ایثارید، تقدیم کنیم.باشد که زیارتى با شناخت و معرفت بیشتر داشته باشید و از این سفر،بیشترین توشه معنوى را بر گیرید.
**عراق
سرزمین«عراق»یا«بین النهرین»بنا بر کاوشهاى باستان شناسان: یکى از کهن ترین جایگاههاى سکونت انسان و تمدن بشرى است و پیشینه تاریخى آن به هزاران سال پیش از میلاد مسیح علیه السلام باز مى گردد.نام«عراق»،بنا به گفته مورخان بر گرفته از موقعیت جغرافیایى آن، یعنى نزدیکى و مجاورتش با آب است،زیرا عرب هر سرزمینى را که داراى صحرا و درخت باشد و در مجاورت دریا یا رودخانه قرار گیرد عراق گوید، و یا آنکه بر گرفته از نام فارسى«ایران شهر»یا«ایراک»به معناى سرزمین هاى پست است که پس از تعریب،عراق گردیده است.برخى از مستشرقان،نام این سرزمین را بر گرفته از کلمه آرامى«آراکا»مى دانند که به معناى سرزمین مقدس مى باشد.
همسایگان عراق عبارتند از:ترکیه در شمال،ایران در شرق،اردن و سوریه در غرب و عربستان و کویت در جنوب.
مساحت عراق ۷۱۳/۴۴۶ کیلومتر مربع و معادل یکسوم (۳/۱) ایران است.این کشور از دو بخش«کوهستانى» (۱) و«دشت و صحرا»تشکیل شده و (بجز شمال آن) داراى آب و هواى سرد و خشک و گزنده در زمستان و گرم و سوزان در تابستان است.ملت عراق از همزیستى چندین قوم تشکیل یافته که عبارتند از:
عرب،که اکثریت ساکنان این سرزمین را تشکیل داده است.
کرد،که در بخش شمالى این کشور سکونت دارند و طبق برخى آمار،۱۷%جمعیت عراق را تشکیل مى دهند.
ایرانى،که در شهرهاى مذهبى عراق و مناطق مرزى میان ایران و عراق سکونت دارند.
ترک،که در برخى استانهاى شمالى هم مرز با ترکیه زندگى مى کنند.
همچنین ارامنه و آشوریان،اقلیتهاى بسیار کوچکى را در این کشور تشکیل مى دهند.
دین مردم عراق عبارت است از اسلام (سنى حنفى-شیعه) ،مسیحى،یهودى،صابئه و…لیکن اکثریت مردم عراق را مسلمانان شیعه تشکیل مى دهند و بر اساس برخى آمار غیر رسمى، شیعیان متجاوز از ۶۰%مردم عراق اند.
در عراق دو رودخانه مهم،یعنى دجله و فرات وچندین رود کوچک،مانند غراف،دیالى،خابور، زاب کبیر و زاب صغیر جریان دارد،از این رو سرزمینى حاصلخیز و داراى کشاورزى گسترده است.عراق دشتها و صحراهاى بزرگ دیگرى نیز دارد که بخش عمده غرب و جنوب غربى این کشور را در بر گرفته و این سرزمینها قسمتى از صحراى بزرگ«بادیه الشام»را تشکیل مىدهد.
گفتنى است که اروندرود نیز مرز مشترک ایران و عراق در منطقه جنوب ایران است.
**پیشینه تاریخى عراق
عراق داراى پیشینه تاریخى بسیار کهن بوده و یکى از قدیمى ترین تمدنهاى بشرى را در خود پرورانده و جاى داده است،از این رو،در جاى جاى عراق آثار تاریخى و باستانى متعلق به دورههاى گوناگون،از هزاران سال پیش از تولد حضرت مسیح علیه السلام تا پس از ظهور اسلام را مىتوان دید،سیر تاریخى حکومت ها و خاندانهاى حاکم بر عراق بدین شرح است:
۱- سومریان (۴۵۰۰ ق.م-۲۳۰۰ ق.م
در این دوره،ملتسومر در بخش جنوبى عراق و در دو سمت رودخانه هاى دجله و فرات سکونت داشتهاند و بنا بر کاوش هاى باستانشناسان،این قوم که نژاد آنها همچنان مورد تردید است،داراى تمدن کشاورزى قابل توجهى بوده و چندین شهر را به نامهاى«ارک»،«اریدو»، «لاجش»و جزاینها پایه ریزى کرده بودند.پایتخت این سلسله حاکم،شهر باستانى«اور»بوده است.
سومریان بر اثر حملات جنگجویان اکدى از میان رفتند.
۲-اکدیان (۴۵۰۰ ق.م-۲۳۰۰ ق.م)
همزمان با حکومت سومریان در جنوب عراق،در میانه عراق سلسله دیگرى از مردمان سامى نژاد زندگى مىکردند و داراى شهرهاى آبادى همچون:«بورسیبا»،«کیش»،«نفر»،«اجاده»و جز اینها بودند و همواره بر سر تصاحب زمینهاى کشاورزى با دولت جنوبى خود به نزاع بر مى خاستند تا آنکه در سال ۲۷۵۰ ق.م مردى به نام«سرجون اکدى»در میان آنان به قدرت رسید و توانستبا جنگها و حملات خود سومریان را نابود و سرزمین هاى آنان را تصاحب کند، لیکن ملت شکست خورده سومرى بار دیگر توانست اکدیان را در حملات خود شکست دهد. پس از آن حاکمان سومرى و اکدى به توافق رسیدند و در سال ۲۵۰۰ ق.م،کشور یکپارچهاى به نام«اکد و سومر»،که تمامى میانه و جنوب عراق را در بر مى گرفت،به پا داشتند.
۳-ایلامیان (عیلامیان)
اینان مردمانى بودند که در منطقه کوهستانى شمال خوزستان زندگى مىکردند و پایتخت شان شهر شوش بود.داراى دولتى مقتدر و جنگجویانى دلیر بودند.سربازان ایلامى در سال ۲۳۲۰ ق.م به سرزمین اکدیان حمله ور شدند و پس از اشغال پایتخت آنان،پادشاه اکدى را به اسارت خود در آوردند و بتدریج نفوذ و سیطره خود را بر سرتاسر میانه و جنوب عراق گسترش دادند.
۴-بابلیان (۲۲۰۰ ق.م)
یکى از قبایل سامى به نام«عموریان»که همواره در کنارههاى دریاى مدیترانه سکونت داشتند، به منظور دستیابى به منابع آب و کشاورزى،به سمتشرق حرکت کرده و سرزمینهاى میانى عراق را به اشغال خود در آوردند و پایتختخود را شهر بابل (در نزدیکى حله کنونى) قرار دادند.دهها سال میان عموریان و ایلامیان جنگها در گرفت و همچنان ادامه داشت تا آنکه ششمین پادشاه عمورى با قدرت تمام به جنگ ایلامیان رفت و پس از شکست دادن ارتش آنان،شهر شوش پایتخت ایلامیان را به اشغال خود در آورد و بدین ترتیب امپراتورى عظیم خود را پایه ریزى کرد که از آن پس به نام«امپراتورى بابلیان»شهرت یافت.او شهر بابل را به اوج عظمت و شکوه و جلال رسانید که امروزه آثار آن زینتبخش موزههاى جهان است.
۵-آشوریها (۱۳۰۰ ق.م-۶۰۶ ق.م)
یکى از قبایل سامى آشوریان هستند که در سال ۳۰۰۰ ق.م به شمال عراق هجرت کردند.آنان نخست جزو قلمرو سومریان و سپس بابلیها قرار گرفتند.مردمان این قوم به شجاعت و جنگجویى شهرت داشتند،و به همین جهت نیروى نظامى دو حکومت پیشین را تشکیل مى دادند.آنها پس از ضعف دولت بابلی ها،نخست ایالات اطراف خود و سپس بابل را اشغال کردند و همچنان به توسعه امپراتورى خویش مشغول بودند تا آنکه در سال ۸۰۰ ق.م سرتاسر عراق و سرزمینهاى شرق دریاى مدیترانه و شمال آن را تا حدود ازمنستان در سیطره خود داشتند. پادشاه«سرجون دوم»و فرزندش«سنحاریب»یکى از مشهورترین پادشاهان این امپراتورى بودند.
۶-کلدانی ها (۶۰۶ ق.م-۵۳۹ ق.م)
پس از ضعف امپراتورى آشور،در نتیجه شورش مردمان تحت فرمان آنها در ایالات دور دست و اختلافات داخلى،یکى از قبایل سامى به نام«کلدو»که در جنوب عراق به دامدارى مشغول بودند،سر به شورش بر داشته و با سربازان آشورى به نبرد برخاست.و سرتاسر جنوب عراق را اشغال نمود و سپس شهر بابل را به تصرف در آورد و آنگاه به همراه پادشاه ماد،پایتخت آشوریان را مورد حمله قرار داد و پس از اشغال آن،سرزمین هایشان را به میان قوم خود تقسیم کرد.کلدانیها در سال ۶۰۶ ق.م آشوریها را نابود ساختند و دولت بابلیان جدید را در شهر بابل پایه ریزى کردند.
یکى از مشهورترین پادشاهان آنان به نام«نبوکد نصر»یا«بخت نصر»بود که ۴۰ سال پادشاهى نمود و مصریان را شکست داد و پایتخت یهودیان (اورشلیم) را تسخیر و ویران کرد و هزاران یهودى را به اسارت گرفت و به بابل آورد.در دوران این پادشاه علم ریاضیات و نجوم پیشرفت فراوانى کرد و تقسیم شبانه روز به ۲۴ ساعت و هر ساعتبه ۶۰ دقیقه و هر دقیقه به ۶۰ ثانیه،و تعیین ماههاى خورشیدى و قمرى و پیش بینى خسوف و کسوف و جز اینها،از اکتشافات این دوره است.
۷-مادها و پارسها (۵۳۹-۳۳۱ ق.م)
دو قوم ماد و پارس همراه قوم پارت از نژاد آریایى بوده و جمعا اقوام ایرانى را تشکیل مى دادند.مادها در غرب و پارسها در جنوب ایران سکونت داشتند. ابتدا مادها دولتى تشکیل دادند و سپس به رهبرى کورش دولت هخامنشى را بنیادگذارى کردند.این دولتبا غلبه بر عراق،آسیاى صغیر و مصر توانست دولتى مقتدر و ثروتمند را در مناطق مذکور تاسیس کند. داریوش هخامنشى نیز پس از کورش یکى از مقتدرترین شاهان هخامنشى است.پایتخت این دولت تخت جمشید بوده است.دولت مزبور با حمله اسکندر مقدونى از بین رفت.
۸-یونانیها (۳۳۱-۲۴۷ ق.م)
اسکندر کبیر پس از به قدرت رسیدن در یونان،به جنگ با ایرانیها شتافت و نخست آسیاى صغیر را اشغال کرد و سپس در سال ۳۳۱ ق.م موفق شد و سرتاسر عراق را تحت سیطره خود درآورد.پس از مرگ اسکندر«سلوکى»به حکمرانى عراق رسید و دولتسلوکیان را در عراق ایجاد کرد که تا سال ۲۴۷ ق.م دوام یافت.
۹-پارتیان (۲۴۷ ق.م-۲۲۶م)
اینان یکى از اقوام آریایى ساکن در خراسان کنونى بودند که بتدریج متصرفات خود را توسعه دادند و عاقبت سلوکیان را از ایران و عراق راندند و خود جایگزین آنان شدند و شهر تیسفون را پایتخت خویش را قرار دادند.پارتیان ۴۷۳ سال حکومت راندند و عاقبت«آردوان»آخرین پادشاه آنان در سال ۲۲۶ م.توسط سلسله ساسانیان از میان رفت.
۱۰-ساسانیان (۲۲۶ م-۶۵۲ م)
این امپراتورى چهار قرن عراق را در تصرف خود داشت و پایتخت آن شهر تیسفون بود،تا این که عاقبت در سال ۱۶ هجرى ارتش اسلام لشکریان ایرانى را شکست داد و دین مبین اسلام وارد عراق و ایران گردید.در دوره حکمرانى ساسانیان،عراق پیشرفت هاى فراوانى در زمینه هاى کشاورزى و شهر سازى کرد که بسیارى از آثار آن تا صدها سال بعد باقى بود.
دوره اسلامى
ارتش اسلام در سال ۱۴ یا ۱۵ ه.به فرماندهى سعد بن ابى وقاص به عراق حمله کرد و عاقبت طى چند سال جنگ،در سال ۱۶ هجرى،ارتش ساسانى را شکست داد و عراق را به تصرف در آورد.از این تاریخ،عراق جزئى از متصرفات اسلامى گردید که خلیفه از مدینه بر آن حکم مىراند.امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام براى نخستین بار در سال ۳۶ه.ش هر نو بیناد کوفه را پایتخت خود قرار داد و از آنجا بر سرتاسر جهان اسلام حکم مىراند.
امویان (۴۱ ه.-۱۳۲ ه.)
پس از شهادت امیر مؤمنان علیه السلام در سال ۴۰ ه.ق.و انتقال خلافت به امویان،عراق که مرکز آن دمشق بود،بخشى از امپراتورى امویان گردید و سیطره آنان بر عراق تا سال ۱۳۲ ه. ادامه یافت.
عباسیان (۱۳۲-۶۵۶ ه.)
پس از سقوط امویان،ابو العباس سفاح نخستین خلیفه عباسى در سال ۱۳۲ ه.ق.در شهر هاشمیه (نزدیک کوفه) اعلان خلافت عباسى نمود.۳۷ خلیفه عباسى،۵۲۴سال از عراق بر جهان اسلام حکومت راندند،و سر انجام آخرین خلیفه عباسى،مستعصم بالله در سال ۶۵۶ ه. ق.هلاکوخان مغول شکست خورد و از بین رفت.
ایلخانیان (۶۵۶-۷۳۸ ه.)
پس از مرگ هلاکوخان،عراق از سوى جانشینان او که«ایلخانیان»نامیده مى شدند،به مدت ۸۰ سال اداره شد.برخى از ایلخانان مسلمان بودند و عاقبت،سلسله آنان توسط شیخ حسن جلائرى منقرض گردید.
جلائریان (۷۳۸-۸۱۳ ه.)
این خاندان مدت ۷۵ سال بر عراق حکومت راندند.
آق قویونلو و قراقویونلو (۸۱۳-۹۱۴ ه.)
این دو ایل ترک تبار،مدت یک قرن در عراق حکومت کردند.
صفویان (۹۱۴-۹۴۱ ه.)
شاه اسماعیل صفوى در سال ۹۱۴ ه.ق.بغداد را فتح کرد.و پس از او فرزندش شاه تهماسب تا سال ۹۴۱ ه.ق.عراق را جزو متصرفات خود داشت.در این سال عراق از سوى سلطان سلیمان قانونى،پادشاه عثمانى،مسخر گردید.البته در دوران سلطنتشاه عباس صفوى (در سال ۱۰۳۳) عراق بار دیگر به تصرف صفویان در آمد و تاسال ۱۰۴۹ ادامه یافت.در این سال سلطان مراد چهارم،خلیفه عثمانى،بغداد را فتح کرد و عراق را به تصرف خود در آورد.
عثمانیان (۱۰۴۹-۱۳۳۵ ه.ق.)
عراق عملا از سال ۹۴۱ ه.بجز در سالهاى ۱۰۳۲ تا ۱۰۴۹ ه.ق.و در دوره سلطنت نادرشاه افشار در سال ۱۱۴۶ ه.ق.که مدت کوتاهى عراق را تسخیر نمود،همواره جزئى از ولایات حکومت عثمانى بود و توسط والیان منصوب از سوى دربار عثمانى اداره مىشد.سیطره آنان بر عراق تا جنگ جهانى اول ادامه یافت.
انگلیسی ها (۱۹۱۷ م-۱۹۲۴ م)
ارتش عثمانى پس از شکست سخت خود از ارتش انگلستان،به سوى ترکیه عقب نشینى کرد و در روز ۱۱ آوریل ۱۹۱۷ میلادى لشکریان فاتح به سر کردگى«ژنرال مود»وارد بغداد شدند و بدینگونه عراق جزو متصرفات بریتانیا قرار گرفت.
دولت ملى عراق
در سال ۱۹۲۰ میلادى ملت عراق به رهبرى عالمان و مراجع دینى در عتبات،قیام و انقلاب گستردهاى را بر علیه ارتش اشغالگر انگلستان آغاز کرد که ۶ ماه ادامه داشت و به تضعیف نفوذ انگلیسىها در عراق انجامید و آنان راوادار به قبول خواست مردم در تشکیل دولت ملى عراق کرد.این جنبش در تاریخ عراق به نام«ثوره العشرین»شهرت دارد.
در پى این قیام،دولت انگلستان فیصل سومین فرزند شریف حسین امیر مکه را به عنوان پادشاه عراق بر گزید و مراسم تاجگذارى او در روز عید غدیر سال ۱۹۲۱ م.در بغداد انجام پذیرفت.رژیم سلطنتى عراق تا سال ۱۹۵۸ م.بر عراق حکومت راند.
دولت جمهورى عراق
در سال ۱۹۵۸ م.سرهنگ عبدالکریم قاسم اقدام به کودتاى نظامى کرد و رژیم سلطنتى را سر نگون نمود و آنگاه رژیم جمهورى را در عراق بر قرار ساخت که تا به امروز ادامه دارد. (۲)
اماکن زیارتى و سیاحتى عراق
سرزمین عراق یکى از کهنترین تمدنهاى بشرى از آغاز تاریخ تا دوران اسلامى را در خود جاى داده است،از این رو در جاى جاى عراق مى توان مراکز دینى و مذهبى و باستانى فراوانى را یافت که ما در دو بخش: «مراکز دینى و زیارتگاههاى مذهبى»و«آثار تاریخى و باستانى»به معرفى آن مىپردازیم:
مراکز دینى و زیارتگاههاى مذهبى
عراق نخستین کشورى بود که از سوى لشکریان مسلمان در سال ۱۶ ه.ق.فتح گردید و به دستور خلیفه دوم،دو شهر بصره و کوفه پایه ریزى و بنیاد نهاده شد.امیر مؤمنان علیه السلام نیز که براى سرکوب نمودن غائله جمل از مدینه به عراق آمده بود،شهر کوفه را تا پایان عمر مرکز حکومت قرار داد.بعد از آن نیز عباسیان پس از دستیابى به خلافت اسلامى،نخست شهر هاشمیه (در نزدیکى کوفه) و بعد شهر بغداد و سپس شهر سامراء و مجددا بغداد را پایتخت خود برگزیدند.از این روست که در جاى جاى این سرزمین،مدفن و آرامگاه امامان بزرگوار شیعه،صحابه پیامبر صلى الله علیه و آله،تابعین،امامان مذاهب سنى،رؤساى فرقه هاى و گروهها و طوایف دیده مى شود.
در این نوشته با توجه به اهمیت جایگاههاى زیارتى،نخستبه حرم هاى مطهر امامان معصوم علیهم السلام پرداخته،آنگاه مزارهاى دیگر شهرها را معرفى خواهیم کرد.
نجف اشرف
این شهر که در ۱۶۰ کیلومترى جنوب غربى بغداد و در کناره دشتبى آب و علف صحراى شام (بادیه الشام) واقع است،داراى آب و هواى بسیار گرم و زمینى خشک و کم آب مى باشد.در منابع شیعه،روایات فراوانى درباره فضیلت و قداست سرزمین نجف آمده است،به همین جهت هر مؤمنى آرزوى زیارت این سرزمین و زندگى و دفن شدن در آن را دارد،زیرا بنا به گفته روایات،هر کس در این سرزمین مدفون شود،از عذاب قبر در امان است.امروزه این شهر مرکز یکى از استانهاى عراق و از شهرهاى مهم این کشور به شمار مى رود.
جایگاههاى زیارتى این شهر عبارتند از:
۱-حرم مطهر امیر المؤمنین على علیه السلام
آستان مقدس حضرت على علیه السلام در مرکز شهر قرار دارد که از یک گنبد طلایى عظیم و یک گنبد خانه و رواقهاى متعدد و یک صحن،با برخى ضمائم تشکیل شده است.نخستین ساختمان حرم مطهر در دوران هارون الرشید عباسى بنا گردید و پس از آن همواره در حال تجدید و عمران و توسعه بوده است.ساختمان امروزى از آثار صفویه است.گنبد عظیم و ایوانروحبخش آن،به دستور نادرشاه افشار با خشتهاى طلایى تزیین شده.آیینه کارى حرم به وسیله هنرمندانى از اصفهان در سالهاى دهه چهل شمسى انجام گرفت.قبر مطهر حضرت، درون صندوقى از خاتم و ضریحى نقرهاى قرار دارد، صندوق خاتم از ساخته هاى دوران شاه اسماعیل صفوى است و از نفایس روزگار بشمار مى رود.ضریح مطهر توسط هنرمندان هندى و چینى درسال ۱۳۴۵ ه.ق.در هند به همت رهبر شیعیان اسماعیلى ساخته و تقدیم حرم مطهر گردیده است.گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق در بر گرفته است که همگى به زیباترین شکل توسط هنرمندان ایران تزیین یافته است.حرم مطهر داراى صحن بسیار بزرگ و دلگشایى است که اطراف مرقد مطهر را در بر گرفته است.این صحن از ساخته هاى دوران صفوى است که نماى آن با کاشی هاى خشتى زیبایى تزیین یافته و داراى دو ویژگى منحصر بفرد است:
نخست آن که:در تمام فصول سال،هنگام ظهر شرعى،سایه از سمت شرق از میان مى رود.
دوم آن که: همواره نخستین اشعه آفتاب هنگام بامداد از میان بازار بزرگ شهر گذشته و پس از عبور از دروازه صحن به ضریح مقدس مى تابد.
در گرداگرد صحن مطهر اتاق هایى قرار دارد که همگى آرامگاه بزرگان است.صحن داراى چهار دروازه اصلى است که بزرگت رین آنها در سمت شرق واقع شده و به«باب الذهب»شهرت دارد. دومین دروازه در سمت شمال قرار گرفته و به«باب الطوسى»معروف است.
سومین دروازه در جنوب استبه نام«باب قبله»و چهارمین آن در سمت غرب واقع شده و به«باب سلطانى»مشهور است.
حرم مطهر،داراى برخى بیوتات ضمیمه است که عبارتند از:
الف-مسجد عمران بن شاهین،که در دالان منتهى به باب الطوسى قرار گرفته است.این مسجد کهن،از بناهاى عمران بن شاهین،حاکم جنوب عراق در نیمه قرن چهارم هجرى است.
ب-مسجد خضراء،در زاویه شمال شرقى صحن است که داراى تاریخ کهن مىباشد.این مسجد در سال ۱۳۸۵ ه.به طرز زیبایى بازسازى گردیده و دهها سال یکى از مراکز اصلى تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى رفت.
ج-تکیه بکتاشی ها،این تکیه در دوره حاکمیت عثمانیان بر عراق ساخته شده و محل تجمع و برگزارى مراسم صوفیان بکتاشى ترک بوده است.ساختمان این تکیه که امروزه به انبار آستانه تبدیل شده در شمال غرب صحن واقع است.
د-مسجد بالاسر،در دالان سمت غربى صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتى از کاشیهاى خشتى متعلق به قرن ششم هجرى به چشم مى خورد.
۲-قبرستان وادى السلاماین قبرستان یکى از مقدس ترین گورستانهاى مسلمانان و شیعیان است و در روایات آمده:«هر مؤمنى در شرق یا غرب جهان دیده از جهان بر گیرد به روح او ندا مى رسد که به وادى السلام ملحق شو»و بدین منظور فرشتهاى استبه نام«ملک نقاله»که ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به این گورستان مى آورد.
۳-مقام حضرت حجت (عج)
این مقام گورستان وادى السلام قرار دارد و جایگاه مقدسى است که به آن حضرت نسبت داده مى شود.از این رو مردم به زیارت و نمازگزاردن در آن مى پردازند.
۴-آرامگاه حضرت هود و حضرت صالح علیهم السلام
این آرامگاه در بخش آغازین گورستان وادى السلام واقع شده است.بنابر روایات این دو پیامبر در اینسرزمین مدفوناند.
۵-مقام حضرت زین العابدین علیه السلام
بنا به گفته روایات،جایگاهى است که امام سجاد علیه السلام هنگام زیارت قبر جد خود،در آنجا به نماز ایستاده است،و این مقام در مغرب شهر نجف واقع است.
۶-صافى صفا مسجدى است که گفته مى شود امیر مؤمنان علیه السلام در آنجا نماز گزارده و در گوشهاى از آن مدفن یکى از یاران حضرت قرار دارد.
۷-مسجد حنان هاین مسجد در محلهاى بدین نام،در میانه بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد،و جایى است که بنا بر گفته روایات،هنگامى که سر امام حسین علیه السلام در آن قرار داده شده،به ناله پرداخته و یا تعظیم کرده است،از این رو به حنانه مشهور است.
۸-آرامگاه کمیل بن زیاد نخعىاین آرامگاه در میان بزرگراه نجف-کوفه قرار گرفته و داراى صحن وسیع و گنبد بزرگى است.کمیل از یاران با وفاى حضرت على علیه السلام بود و دعاى کمیل که حضرت آن را به وى آموخت،مشهور است.
۹-آرامگاه شیخ طوسىاو که یکى از مشاهیر فقهاى امامیه و مؤسس حوزه علمیه نجف است، در سال ۴۶۰ ه.وفات یافت و در خانه خود مدفون گردید،این مکان پس از مدتى تبدیل به مسجدى گردید که طى ده قرن گذشته یکى از مراکز تدریس حوزه نجف شمرده مى شود. امروزه این مسجد به نام«جامع الشیخ الطوسى»در شمال حرم مطهر و به فاصله کوتاهى از آن قرار دارد و نیز در گوشهاى از این مسجد آرامگاه علامه آیه الله سید محمد مهدى بحر العلوم قرار گرفته که از مشاهیر علماى امامیه و متوفاى ۱۲۱۲ ه.است.
۱۰-همانطور که پیشتر گذشت،نجف آرامگاه جمع بسیارى از عالمان بزرگ است که برخى از آنان عبارتند از:
**علامه حلى،در اتاقى که در راهروى جنب گلدسته شمالى قرار دارد،مدفون است.
گفتنى است که قبر حاج آقا مصطفى خمینى رحمه الله در همین مقبره قرار دارد.
**مقدس اردبیلى،در اتاقى که در ایوان طلا و جنب گلدسته جنوبى واقع شده،مدفون است.
**سید محمد کاظم یزدى،قبر او در مقبره بزرگى است که در سمت شمال صحن مطهر قرار دارد.
**شیخ مرتضى انصارى،قبر وى درون اتاقى است که در سمت غرب راهرو و دالان باب القبله قرار دارد.
**میرزاى نائینى،مدفون در دومین مقبره پیش از زاویه جنوبى است.
**آخوند خراسانى،در مقبره جنوبى واقع در دالان باب الذهب قرار دارد.در نزدیک او مدفن فقیه مشهور میرزا حبیب الله رشتى و سید ابو الحسن اصفهانى واقع است.
**آیه الله بهبهانى،وى از رهبران مشروطیتبود که به دست مخالفان و عوامل بیگانه ترور شد. قبر او در دومین مقبره پس از دروازه باب السوق،به سمت شمال قرار گرفته است.
**علاوه بر این بزرگان،که داراى مقابر مشهورى هستند،در صحن و حجرههاى اطراف آن نیز گروه
زیادى از شخصیت هاى دینى مدفون اند که برخى از آنان عبارتند از آیات عظام سید محمد سعید حبوبى،شربیانى،شیخ محمد حسن آشتیانى،سید ابو القاسم خویى،سید محمود شاهرودى،حاج آقا حسین قمى،شیخ الشریعه اصفهانى،سید عبد الحسین شرف الدین.آقا ضیاء الدین عراقى شیخ محمد حسین غروى اصفهانى،حاج محمد حسین امین الضرب و جز اینها.
۱۱-مساجد مشهور نجف عبارتند از:
مسجد شیخ طوسى،که در کنار مقبره ایشان واقع است و همچنان محل تدریس اساتید حوزه نجف مى باشد.
مسجد شیخ انصارى،مشهور به مسجد ترکها که امام خمینى قدس سره در آن به اقامه نماز جماعت و تدریس مى پرداخت.
مسجد هندى،که از مساجد بزرگ و مشهور نجف و یکى از مراکز تدریس در حوزه علمیه نجف و در کنار آن کتابخانه آیه الله حکیم و آرامگاه او قرار دارد.
مسجد خضراء،از مساجد مشهور نجف است که سالها محل تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى رفت.
مسجد جواهرى،که به علت دفن مرحوم صاحب جواهر رحمه الله در آن،بدین نام مشهور است.
۱۲-مدارس دینى نجف
از آنجا که شهر نجف از ده قرن پیش تا کنون،بزرگترین حوزه دینى بوده است،مدارس بسیارى در آن به هدف سکونت و تدریس طلاب ساخته شده که مشهورترین آنها عبارتند از: مدرسه قوام،مدرسه آخوند،مدرسه سید یزدى،مدرسه قزوینى،مدرسه سلیمیه،مدرسه جامعه النجف الدینیه،مدرسه بخارائى،مدرسه صدر اعظم،مدرسه بادکوبى،مدرسه مهدیه، مدرسه آیه الله بروجردى،مدرسه ایروانى،مدرسه معتمد،مدرسه هندى،مدرسه شربیانى مدرسه خلیلى،و مدرسه یزدى.
۱۳-کتابخانه هاى نجف
نجف شهرى حوزوى و مرکز علم و عالمان بوده و هست و از این رو داراى کتابخانه هاى بسیار است که معمولا در هر مدرسه کتابخانه اى وجود دارد،لیکن تعدادى از آنها مهم تر هستند که عبارتند از:
**کتابخانه حیدریه،که تاریخ آن به قرن چهارم هجرى و به دوره آل بویه مىرسد و داراى نسخه هاى بسیار نفیس است،امروزه در یکى از حجرات صحن مى باشد.
**کتابخانه امیر المؤمنین،که از سوى مرحوم علامه امینى (صاحب الغدیر) در محله خویش ساخته شد و آرامگاه آن مرحوم نیز در جوار آن است.
**کتابخانه آیه الله حکیم،که در مجاورت مسجد هندى است.آرامگاه آن مرحوم در گوشه اى از مسجد قرار دارد.
کوفه
شهر کوفه نخستین شهر اسلامى است که در سال ۱۷ ه.ق.به دستور خلیفه دوم و به ستسعد بن ابى وقاص سردار فاتح عراق و ایران در بخش میانى عراق ساخته شد.این شهر در آن روزگار از موقعیت سوق الجیشى مهمى برخوردار بود و از سویى با صحرا و حجاز اتصال داشت و نیز شاخه اى از رودخانه فرات مرز شمالى شهر را تشکیل داده و همجوارى آن با شهر باستانى حیره و کشتزارها و نخلستانهاى گسترده که منابع غذایى ارزشمندى براى مردمان داشتبر موقعیتشهر مىافزود.
کوفه براى نخستین بار در سال ۳۶ ه.ق.پایتخت دولت اسلامى گردید و این هنگامى بود که امیر المؤمنین على علیه السلام براى جنگ جمل،مدینه منوره را به قصد عراق ترک کرد. بعدها بتدریجبر اهمیت شهر افزوده شد و یکى از مراکز مهم علمى و سیاسى جهان اسلام گردید و جمعیت آن را که بیشتر ایرانیان تشکیل مى دادند،افزون بر یک میلیون نفر دانسته اند.
امروزه شهر کوفه موقعیت پیشین خود را از دست داده و به عنوان یک بخش از توابع شهر نجف شمرده مىشود و فاصله دو شهر هشت کیلومتر است که تقریبا به یکدیگر متصل مى باشند.این شهر به علت موقعیت جغرافیای ىاش،از آب و هواى ملایم و خنک تر از نجف بر خوردار است.
جایگاههاى زیارتى کوفه:
۱-مسجد جامع کوفه:
یکى از چهار مسجد مهم و مقدس جهان اسلام (پس از مساجد مکه،مدینه و بصره) است.این مسجد نخستین ساختمان شهر جدید التاسیس کوفه در سال ۱۷ ه.بود.مسجدى است مربع به طول ۱۱۰ متر و عرض ۱۱۶ متر،صحنى وسیع و بدون سقف و دیوارى عظیم و مرتفع دارد، همانند برج و باروهاى شهرهاى کهن،که در دوران عضد الدوله دیلمى ساخته شده است.این مسجد گنجایش چهل هزار نفر را دارد.
جایگاههاى مقدس درون مسجد کوفه:
**ستونها و محراب هاى هفت گانه،این محرابها،محل نمازگزاردن برخى از معصومان و پیامبران علیهم السلام مى باشد.
**دکه القضاء،سکویى است که بنا بر روایات،جایگاه قضاوت حضرت امیر المؤمنین بوده است و در شمال شرقى مسجد قرار دارد.
**بیت الطشت،در مجاورت دکه القضاء است و جایگاهى است که در آن یکى از معجزات حضرت على علیه السلام به وقوع پیوست که تفصیل آن در«مفاتیح الجنان»آمده است.
**محراب امیر المؤمنین،که محل شهادت آن حضرت نیزمىباشد.این محراب در میانه دیوار جنوبى مسجد قرار دارد و در سمت راست آن جایگاه شبستان بزرگ دیگرى است که بنا بر برخى روایات،آنجا محراب و محل شهادت على علیه السلام است.
**محل به گل نشستن کشتى نوح،که فضاى گودى است در میانه مسجد.بنا بر روایات،کشتى حضرت نوح علیه السلام پس از مدتها سرگردانى،در این نقطه به خشکى رسیده است.
**باب الثعبان (یا دروازه اژدها) ،یکى از دروازههاى نخستین و کهن مسجد کوفه است که در میانه دیوار شمالى مسجد قرار دارد و در اینجا یکى از معجزات امیر المؤمنین على علیه السلام ظاهر شده است.
۲-حرم مسلم بن عقیل:
آرامگاه حضرت مسلم،این شخصیت والا مقام در بیرون باروى مسجد کوفه و در سمت جنوب شرقى آن قراردارد که به وسیله راهرو کوتاهى از مسجد مىتوان به درون صحن آن قدم نهاد. حرم حضرت مسلم علیه السلام فضاى وسیعى در شرق مسجد کوفه را در بر گرفته و از گنبد طلایى بزرگ و چندین رواق و شبستان و ایوان تشکیل شده است.
۳-آرامگاه هانى بن عروه:
در برابر حرم حضرت مسلم و در سمت شمالى صحن او قرار دارد.وى از شیعیان با وفا و میزبان و همرزم مسلم بن عقیل در کوفه بود و به همراه او به شهادت رسید.
۴-آرامگاه مختار بن ابى عبیده ثقفى:
وى سردارى است که پس از واقعه کربلا به قیام پرداخت و انتقام خون آن شهداى بزرگوار را از قاتلان آنان ستاند و آنان را به جزاى اعمالشان در این دنیا رسانید.قبر او در گوشه شبستانى در حرم حضرت مسلم،از سمت جنوب قرار دارد.
۵-خانه امیر المؤمنین علیه السلام:
این خانه در اصل منزل مسکونى ام هانى،خواهر على علیه السلام بوده که حضرت پس از انتقال به کوفه آن را منزل خود قرار داد. این خانه در بیرون مسجد کوفه و در زاویه جنوب غربى آن قرار دارد.ساختمان کنونى آن گر چه قدیمى نیست لیکن در محل همان خانه حضرت ساخته شده است.
۶-آرامگاه میثم تمار:
وى یکى از یاران با وفا و فدا کار امیر المؤمنین على علیه السلام بود که بر اثر پایدارى در ایمان به آن حضرت به شهادت رسید،امروزه آرامگاه او در فاصله ۳۰۰ مترى از مسجد کوفه و در آغاز بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد.
۷-قصر دار الاماره،یا مقر والى کوفه:
این ساختمان کهن ترین ساختمان اسلامى در عراق بشمار مى رود و به دست سعد ابن ابى وقاص در سال ۱۷ ه.پس از ساختمان مسجد کوفه ساخته شد.دار الاماره ساختمانى است مربع شکل به ابعاد ۳۶/۱۱۰ متر و ۲۴/۱۱۰ متر که امروزه تنها پایهها و برخى دیواره اى فرو ریخته آن باقى مانده است.این قصر یکى از ساختمان هاى عبرت انگیز روزگار است.در آن قصر مسلم به شهادت رسید و سر مبارک امام حسین علیه السلام و شهداى کربلا به نمایش گذاشته شد و سپس سرهاى قاتلان آن بزرگواران از سوى انتقام گیرندگان به نمایش در آمد. آنگاه ظالمان دیگرى سرهاى این انتقام گیرندگان را بریدند و در آن به نمایش گذاشتند، فاعتبروا یا اولى الابصار .
۸-مسجد سهله:
یکى از مساجد مبارک شهر کوفه است،و روایات فراوانى در فضیلت عبادت در آن مسجد آمده است.این مسجد در فاصله دو کیلومترى غرب مسجد کوفه واقع است و از صحنى وسیع به ابعاد ۱۴۰ متر و ۱۲۵ متر با دیوارى مرتفع تشکیل گردیده و در آن محرابهاى متعددى قرار دارد که منسوب به معصومان علیهم السلام مى باشد و در میانه سمت جنوب مسجد جایگاه بزرگى است که بر روى گنبدى قرار دارد و به«مقام حضرت حجت علیه السلام»مشهور است.
۹-مسجد صعصعه بن صوحان:
صعصعه یکى از یاران با وفاى امیر المؤمنین علیه السلام بود.این مسجد که عبادتگاه وى است،در نزدیکى مسجد سهله قرار دارد.
۱۰-مسجد زید بن صعصعه:
این مسجد مبارک نیز در نزدیکى مسجد پیشین قرار دارد.
۱۱-مقام یونس علیه السلام:
این جایگاه که امروزه شکل و هیئت مسجد دارد،در میان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت یونس بن متى علیه السلام شهرت یافته است.در قسمتى از گنبد خانه آن،محرابى است که گفته مىشود امیر مؤمنان علیه السلام در آنجا نماز گزارده است.این مقام امروزه در کنار رودخانه فرات و در فاصله یک کیلو مترى از مسجد کوفه واقع است و بنا بر برخى روایات، حضرت یونس در این جا از شکم نهنگ بیرون انداخته شد.باید افزود که آرامگاه حضرت یونس علیه السلام در شهر موصل بر بلنداى تپهاى قرار دارد وداراى گنبد و صحن و سرا است.
۱۲-آرامگاه ابراهیم الغمر:
او ابراهیم فرزند حسن مثنى فرزند امام حسن مجتبى علیه السلام است،قبر او در سمت مغرب قبر میثم تمار در محله اى به نام«حى کنده»مىباشد.او جد سادات طباطبایى است.
شهر کفل
این شهر که در فاصله ۳۵ کیلومترى شمال شرق کوفه و در مسیر بزرگراه نجف-بغداد قرار دارد شهر کوچکى است و نام خود را از قبر حضرت ذى الکفل علیه السلام که یکى از بزرگان پیامبران بنى اسرائیل است و در این شهر مدفون شده،بر گرفته است.
نام این پیامبر حزقیل یا حزقیال است و به علت آنکه کفالت قوم یهود را در دوران اسارت در بابل به عهده داشت بدین نام معروف گردید.این پیامبر نزد قوم یهود از مقام والایى برخوردار است، زیرا توانست تورات حضرت موسى علیه السلام را پس از آتش گرفتن هیکل حضرت سلیمان در اورشلیم از سوى بخت نصر،مجددا باز نویسى کند.تا سالهاى پیش از دهه پنجاه میلادى،هر ساله در ماه حزیران،هزاران یهودى براى زیارت آرامگاه او به این شهر کوچک مى آمدند و به مدت یک هفته مراسم مذهبى انجام مى دادند.ساختمان آرامگاه از دوران مغول است و داراى گنبدى است مخروطى و کنگرهدار.در قسمتى از آرامگاه،مسجدى کهن با گلدسته اى بر افراشته از همان دوران وجود دارد.در گوشه و کنار این آرامگاه،قبور بسیارى از بزرگان یهود دیده مى شود.
در مدخل جنوبى شهر و در میان نخلستان ها،آرامگاه رشید هجرى یکى از یاران و شاگردان با وفاى امیر المؤمنین على علیه السلام قرار دارد.وى در دوران معاویه به جرم پایدارى در دوستى و محبتبه امیر المؤمنین،به دستور او به شهادت رسید.
کربلا
مقدس ترین شهر عراق پس از نجف اشرف کربلا است و آن تربتى است که اجساد پاک و غرقه به خون شهیدان عاشورا و به ویژه سرور آنان و سید جوانان اهل بهشت،ابا عبد الله الحسین علیه السلام و برادر با وفا و بزرگوارش ابو الفضل العباس را در خود جاى داده است.
تاریخ شهر کربلا در دوران اسلامى از هنگام شهادت امام حسین علیه السلام آغاز مىشود و از آن هنگام تا کنون،این شهر همواره در جان و روح و روان شیعیان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آبادانى و وسعت آن افزوده شده است.
مهمترین زیارتگاه هاى کربلا عبارتند از:
۱-حرم امام حسین علیه السلام،که به همراه حرم ابو الفضل العباس علیه السلام و فضاهاى پیرامون این دو جایگاه،هسته مرکزى شهر را تشکیل مى دهند.حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایینتر است،از این رو تعداد زیادى پله زائران را از دروازهها به درون صحن هدایت مىکند.
ساختمان کنونى حرم از ساخته هاى دوره صفوى و عثمانى و قاجار است.حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلا تشکیل شده که بر روى گنبد خانهاى وسیع و چندین رواق و یک مسجد بزرگ و صحنى فراخ است که تمامى این مجموعه را در بر مى گیرد.گنبد طلا از ساخته هاى دوران صفویه است و طلا کارى آن به دستور آغا محمد خان قاجار انجام گرفته است.در زیر گنبد،ضریح نقرهاى و بزرگ و چند ضلعى قرار دارد که قسمت عمده فضاى گنبد خانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسین علیه السلام و دو فرزندش على اصغر و على اکبر جاى دارد.در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایى است که در جنوب آن پنجرهاى نقرهاى قرار دارد.اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه کربلا است که همگى آنان پیرامون آن پنجره و فضاهاى اطراف پراکنده و مدفون هستند.گرداگرد گنبد خانه را چهار رواق در بر گرفته است.
حرم مطهر داراى ایوانى است که قسمتى از آن با خشت هاى طلا پوشیده شده و بخش هاى دیگر آن با کاشى معرق و نفیس اصفهان تزیین یافته است.سقف بلند ایوان را مجموعه اى از ستون هاى مرمرین،تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است.-قتلگاه،جایگاهى است در نزدیکى آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدى که بنا بر گفته روایات،امام حسین علیه السلام در آنجا به شهادت رسید و بعدها به جایگاه کنونى منتقل شد و دفن گردیده اند.
۳-تل زینبیه،در فاصله ۲۰ مترى از سمت غرب صحن مطهر،تپهاى به ارتفاع ۵ متر وجود دارد که امروزه بر روى آن اتاقى ساخته شده است،این تپه به نام«تل زینبیه»یا تپه حضرت زینب علیها السلام مشهور است و بنا به نقل مورخان،تپه اى بوده است که در روز عاشورا حضرت زینب برروى آن مى رفته و از سیر وقایع جنگ آگاهى مى یافته اند.
۴-حرم منور و پاک ابو الفضل العباس علیه السلام،این حرم در فاصله ۳۵۰ مترى شمال شرقى حرم امام حسین علیه السلام قرار گرفته و داراى قبه و بارگاه شکوهمندى است که جسد پاک این سردار رشید و یار وفادار امام حسین علیه السلام را در بر گرفته است.ساختمان داراى گنبدى طلایى است که بر روى گنبد خانهاى کوچکتر از حرم امام حسین علیه السلام قراردارد.گرداگرد قبر مطهر را چهار رواق و صحن فراخ و وسیعى به همراه ایوان زیبا در بر گرفته است.ضریح زیباى آن حضرت به دستور مرحوم آیه الله العظمى حکیم در سال ۱۹۶۵ میلادى در اصفهان ساخته شد.
۵-آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدى،او یکى از شهداى روز عاشورا است که در سن ۸۰ سالگى به یارى امام حسین علیه السلام شتافت و شهید گردید و در فاصله ۱۰ مترى از ضریح مطهر و در رواق جنوب غربى مدفون است و داراى ضریح کوچکى است.
۶-آرامگاه سید ابراهیم مجاب،وى امام زاده والا مقام و عظیم الشان و داراى نسل مبارکى است.او ابراهیم فرزند محمد العابد فرزند امام موسى بن جعفر علیه السلام است که در این بقعه مطهر دفن شده است و بنا به نوشته مورخان،بسیارى از سادات و بزرگان پیرامون او مدفونند.آرامگاه او در رواق حرم مطهر و در گوشه شمال غربى آن است.
۷-در سر تا سر صحن و حجره هاى گرداگرد آن و رواقها،بسیارى از بزرگان در طول تاریخ دفن شدهاند،برخى از این حجرهها به نام شخصیتى که در داخل آن دفن شده،مشهور است، همچون آخرین مقبرهاى که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسیارى از علماى دین مى باشد که مشهورترین آنها مرحوم آیه الله میرزا محمد تقى شیرازى است که در سال ۱۹۲۰ میلادى،رهبرى انقلاب مردم بر ضد دولت انگلیس را بر عهده داشت.از دیگر مشاهیر مدفون در این بقعه مطهر،میرزا محمد تقى خان امیر کبیر است که پس از به قتل رسیدنش در کاشان،به کربلا منتقل و در مقبرهاى در رواق شرقى حرم مطهر دفن گردید،همچنین قاجاریه نیز در رواق شمالى،داراى مقبرهاى هستند که جمعى از آنان در آنجا مدفونند.
۸-خیمه گاه،در جنوب صحن مطهر امام حسین علیه السلام و در فاصله ۲۵۰ مترى واقع است. (بنا به نقل مورخان،محل بر افراشته شدن خیمه ها و چادرهاى سید الشهدا علیه السلام و یاران او بوده است) .امروزه جایگاه خیمه ها را با ساختمانسازى به تصویر کشیده اند.
۹-مقام حضرت مهدى علیه السلام،در میان نخلستانه اى کرانه رودخانه فرات که این شاخه رودخانه به نام«نهر علقمه»مشهور است،از شمال کربلا مى گذرد و آن جایگاهى است منسوب به حضرت حجت علیه السلام که مردم در آن به نماز مى پردازند.
۱۰-حر،و آن شهرکى است در جنوب غربى کربلا که در فاصله ۹ کیلو مترى از شهر واقع شده و نام آن بر گرفته از نام حر بن یزید ریاحى است.او در روز عاشورا یکى از فرماندهان لشگر عبید الله زیاد بود ولى بعدها توبه کرد و به لشکر حق پیوست و تا پاى جان ایستاد و به شهادت رسید و در این موقعیت دفن گردید.امروزه آرامگاه او،که از ساخته هاى شاه اسماعیل صفوى است،داراى صحن و رواق و گنبد کاشى کارى است و مؤمنان فوج فوج به زیارت قبرش مى شتابند.
۱۱-آرامگاه الاخرس بن الکاظم علیه السلام،وى محمد ابن ابى الفتح اخرس،از نوادگان حضرت موسى بن جعفر علیه السلام است که بقعهاش در حومه کربلا،در محلهاى به نام«الابتر»قرار دارد.
۱۲-آرامگاه ابن حمزه،وى نواده امیر المؤمنین و از امام زادگان والا مقام است.آرامگاهش در آغاز بزرگراه کربلا-طویریج قرار دارد.
۱۳-آرامگاه عون بن عبد الله،در نسبت این امام زاده تردیدهایى وجود دارد که آیا وى همان عونى است که در کربلا شهید شد و یا نواده امام حسن علیه السلام است؟امروزه وى داراى بقعه و بارگاه با شکوهى در ۱۱ کیلومترى شمال غربى کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا-بغداد مىباشد.این امام زاده بسیار مورد توجه مردمان عراق و داراى نذر مجربى است،از این رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.
۱۴-آرامگاه طفلان مسلم،این آرامگاه در راه کربلا-بغداد،در حومه شهر مسیب قرار دارد.این دو کودک به نامهاى محمد و ابراهیم،فرزندان حضرت مسلم ابن عقیل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسیدند،آرامگاه این دو کودک صحن و سراى با شکوهى داشته و بر قبر هر یک گنبد و ضریحىقرار دارد.
۱۵-آرامگاه ابن هاشم،وى از نوادگان حضرت موسى بن جعفر علیه السلام است که در سال ۷۴۵ ه.وفات یافت و آرامگاهش امروزه در کویرى واقع در شمال غربى کربلا مى باشد.قبر او داراى صحن و سراى بزرگى است و در میان اعراب بیابان گرد بسیار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مىکنند.
۱۶-آرامگاه ابن فهد حلى،او از فقهاى امامیه است و قبرش در غرب خیابان«باب القبله»درون مسجدى به نام او قرار دارد.
۱۷-حسینیه هاى کربلا،با توجه به این که کربلا شهرى زیارتى است و سالیانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهاى شیعه نشین براى زیارت به این شهر مقدس مشرف مىشوند، از این رو بسیارى از مردم شهرهاى گوناگون به ساختن حسینیه و زائر سراپرداختهاند که مهمترین حسینیهها از آن ایرانیان است،همانند حسینیه تهرانی ها،اصفهانی ها،مازندرانى ها، قمى ها و آذربایجانی ها،و دهها حسینیه دیگر که قسمت عمده این مراکز در سالهاى اخیر منهدم و ویران گردیده است.
۱۸-مدارس دینى کربلا،کربلا داراى حوزه علمیه کهن و مهمى است،از این رو مدارس دینى فراوان در کربلا دیده مىشود که مهمترین آنها عبارتند از: مدرسه هندیه،مدرسه حسن خان،مدرسه آیه الله بروجردى،مدرسه باد کوبه،مدرسه کریم خان،مدرسه مجاهد،مدرسه بقعه،مدرسه حسینیه،مدرسه شریف العلما،مدرسه سلیمیه و…
کاظمین
این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و کربلا است و در شمال غربى بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مىکند. نام این شهر بر گرفته از نام مبارک حضرت کاظم علیه السلام است و از آنجایى که در این حرم حضرت موسى بن جعفر علیه السلام ( کاظم) و نواده او حضرت محمد بن على علیه السلام ( جواد) مدفون مىباشند شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمین»نامیده شده است.
حرم مطهر،مرکز این شهر را تشکیل مى دهد و دروازههاى مجموعه وسیع حرم به خیابانها و محله هاى اصل شهر گشوده مى شود.حرم کاظمین از ویژگی هایى برخوردار است که در کمتر حرمى مى توان دید،نخست آنکه دو تن از امامان معصوم درون یک ضریح مدفونند،از این رو ضریح نقرهاى آنان بزرگ و بخش مهمى از فضاى زیر گنبد را در بر گرفته است و دیگر آنکه حرم مطهر داراى دو گنبد طلایى یکسان و چهار گلدسته مى باشد.همچنین حرم مطهر داراى سه ایوان زیبا و بزرگ با سقف هاى بلند است که ستون هایى تنومند آن را در بر گرفته و با کاشى و آینه تزیین شده است.
پیشینه شهر کاظمین به سال ۱۴۵ ه.باز مى گردد.در این سال جعفر فرزند منصور عباسى در گذشت و در گورستان این منطقه مدفون گردید و پس از او جمعى از قریشیان از آن جمله دو امام معصوم علیهما السلام در این گورستان به خاک سپرده شدند و همواره به نام«مقابر قریش»مشهور بوده است.لیکن بعدها به تدریج نام این بقعه به نام امروزى آن شهرت یافت.
مراکز زیارتى این شهر عبارتند از:
۱-حرم مطهر،ساختمان کنونى حرم از ساخته هاى دوره آغازین صفویه و اضافات دوره هاى بعدى است.معمارى و هنر دوره صفویه،از ایوان هاى زیبا و کاشى کاریهاى معرق نفیس و آینه کاری هاى بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است.حرم مطهر داراى دو گنبد طلایى است که هر یک بر روى بقعه یکى از دو امام علیهم السلامقرار گرفته است.در زیر دو گنبد فضاى مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقى و غربى را دو ستون عظیم در بر گیرنده گنبدها اشغال کرده است،یک ضریح نقرهاى قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بر دارد،با ورود از ایوان جنوبى،به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبد خانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسى بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد.پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواقهاى جنوبى و غربى هر یک به ایوانى زیبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواقها را سه صحن وسیع در بر دارد که صحن غربى به نام«صحن قریش»مى باشد.برج و بارو و دروازههاى هفت گانه صحن با معمارى زیبا آن و کاشى کارى نفیس پراکنده در سر درها و کتیبه ها چشم بیننده را مى نوازد.
برج و بارو و دروازههاى هفت گانه صحن که با توجه به معمارى زیباى آن و کاشى کارى نفیس پراکنده در سر درها و کتیبهها چشم بیننده را مىنوازد،از ساختههاى مرحوم فرهاد میرزاى قاجار (عموى ناصر الدین شاه) مىباشد.
برخى بیوت و ضمایم حرم مطهر:
**مسجد صفوى،این مسجد از ساختههاى شاه اسماعیل صفوى است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمانهاى عراقى ساخت.مسجد از زیبایى خاصى برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابرعظمتستونهاى ضخیم و طاقهاى قوسى آن بر مىانگیزد و داراى گنبد کاشى کارى بسیار کوتاهى است که به زحمت مىتوان آن را از درون صحن دید.در جنب محراب و منبر کهن مسجد،پنجرهاى به درون رواق شمالى حرم مطهر باز شده است که از میان آن،ضریح مطهر قابل مشاهده است.
**رامگاه خواجه نصیر الدین طوسى،وى از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند.او در سال ۶۷۲ ه.در گذشت.و در گور یکى از خلفاى بنى العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید.بر روى بر او ضریحى فولادى و کهن قرار دارد.
**آرامگاه شیخ مفید،که در مشرق رواق جنوبى قرار دارد.وى از بزرگان شیعه وفق ها و متکلمان چیره دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ ه.در گذشت.بر روى قبر او ضریحى فولادى و کهن قرار دارد و بر بالاى قبرش،بر روى مرمر،قطعه شعرى است که امام زمان علیه السلام در رثاى فوت او سروده است:
لا صوت الناعى بفقدک انه×یوم على آل الرسول عظیم×آرامگاه ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه،از بزرگان و فقها و محدثین امامیه است. وى در سال ۳۶۸ ه.در گذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبى به همراه قبر شیخ مفید است.×آرامگاه جمع کثیرى از وزرا،فقها و اعیان، که برخى از مشاهیر آنان عبارتند از:
موسى بن ابراهیم بن موسى بن جعفر علیه السلام (وى یمن را در دوران مامون تسخیر نمود و مردم را به امامت حضرت رضا علیه السلام دعوت کرد.) معز الدوله آل بویه،جلال الدوله آل بویه،وزیر مهلبى،عمید الجیوش،فخر الدوله دیلمى،مشرف الدوله دیلمى،ابن حمدون،ضیاء الدین ابن الاثیر،ابن الناقد،ابن العلقمى،فرهاد میرزا،آیه الله سید حسن صدر و گروهى دیگر از این خانواده،سید هبه الدین شهرستانى و…
*/*آرامگاه سید مرتضى و سید رضى،این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان امامیه در قرن پنجم هجرى بشمار مىآیند.قبر این دو تن در دو ساختمان جدا گانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکى یکدیگر در جنوب شرقى دیوار صحن قرار دارد.
**قبر ابو یوسف قاضى،وى در سال ۱۶۶ ه.به منصب قضاوت در بغداد پایتخت خلافت بنى العباس برگزیده شد و نخستین کس در اسلام است که به عنوان«قاضى القضات»شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقى صحن مطهر،درون یکى از حجرهها مىباشد.
۲-مسجد براثا،
از مساجد کهن و مبارک شیعه است که در میانه راه کاظمین-بغداد در محله اى به همین نام واقع است.بنا بر روایات تاریخى،امیر المؤمنین علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان،در این مکان نماز خوانده است.شیعیان از دیر باز در این مسجد تجمع نموده و به عبادت مى پرداخته اند.
۳-مسجد المنطقه،
که در محلهاى به همین نام واقع شده و به نام«مسجد العتیقه»هم شهرت دارد.بنا به گفته روایات،امیر المؤمنین علیه السلام در یکى از سفرهاى خود،در این مسجد نماز گزارده است.
بغداد
شهر بغداد مشهورترین شهر جهان اسلام و پایتختخلافت عباسیان بوده که پنج قرن بر بخش عظیمى از جهان اسلام حکمرانى نموده است.این شهر حوادث مهمى را به خود دیده و امروزه از میان ساختمانها و مساجد و مدارس و مقابر،تنها بخش اندکى از آن عظمت کهن را مىتوان دید که از سیلابها و آتش سوزیها و جنگ و غارتها جان سالم به در برده است.
مراکز زیارتى و دیدنى بغداد:
۱-آرامگاه نواب اربعه،
اینان چهار تن از بزرگان و معتمدان شیعه در بغدادند که طى هفتاد سال دوران غیبت صغرى،عهده دار ارتباط میان امام زمان علیه السلام و شیعیان بوده اند و اموال و نامه هاى شیعیان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آنها منتقل مى نمودند.این چهار تن عبارتند از:
**عثمان بن سعید عمرى. (اواخر قرن سوم)
**محمد بن عثمان بن سعید عمرى، (در سال ۳۰۵ ه.در گذشت) .
آرامگاه این پدر و پسر در یکى از میادین مهم و مرکزى شهر بغداد به نام«ساحه الخلانى»، درون
مسجدى به نام«جامع الخلانى»قرار دارد.بر روى قبر آن دو،ضریحى نقرهاى و گنبدى بلند با کاشیهاى سبز بر قرار است.
**حسین بن روح (متوفاى سال ۳۲۶ ه.) .
آرامگاه او در میان بازار کهن و قدیمى بغداد،معروف به«سوق العطارین»قرار دارد و داراى صحن و سرا و گنبد و ضریح است و زیارتگاه شیعیان مى باشد.
**على بن محمد سیمرى (در سال ۳۲۹ ه.در گذشت) .
آرامگاه او درون بازار مشهور به«سوق الخفافین»کمى پایینتر از مدرسه المستنصریه قرار دارد.
۲-آرامگاه شیخ کلینى، وى بزرگترین محدث و روایت نگار شیعى بشمار مى رود و کتاب«الکافى»او یکى از چهار کتب روایى شیعه مى باشد.وى در سال ۳۲۹ ه.در بغداد در گذشت،امروزه مشهور میان مردم آن است که قبر وى در مسجد صفوى مشهور به تکیه مولوى خانه،در شرق بغداد (رصافه) و در نزدیکى پل شهدا مى باشد.
۳-سلمان پاک (مدائن) ، شهرى است در چهل کیلو مترى جنوب بغداد که نام آن بر گرفته از نام جناب سلمان فارسى است که در سال ۳۶ یا ۳۷ ه.و هنگامى که امیر مدائن بود،در آنجا در گذشت و هم اکنون داراى آرامگاه باشکوهى است.در کنار وى،حذیفه بن الیمان، (یکى از اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله) نیز مدفون است.گفتنى است در فاصله کوتاهى از این بقعه،ایوان کسرىقرار دارد.
۴-آرامگاه ادریس الحسنى، وى نواده حسن مثنى فرزند امام حسن مجتبى علیه السلام است و امام زاده جلیل القدرى است.قبر او در محله کراده واقع شده و داراى بقعه و بارگاه است و مردم بدو اعتقاد فراوانى دارند.
۵-قبر بشر حافى، وى از اعیان متصوفه است و بنا به نقل مورخان،مردى فاسق بود که لحظاتى چند شرف حضور امام کاظم علیه السلام را درک نمود و هدایت گردید.آرامگاهش در محله اعظمیه بغداد است.
۶-قبر بهلول، او پسر عموى هارون الرشید و از شیعیان پاک و وفادار بود و داستانهاى او با منحرفین مشهور است.آرامگاهش در محله کرخ در نزدیکى قبر مشهور به«ست زبیده»مى باشد.
۷-قبر سید سلطان على، او على بن اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام است و به گفته روایات،کسى است که سعادت عمویش حضرت موسى بن جعفر علیه السلام را نزد هارون کرد لیکن بزودى به نفرین حضرت گرفتار آمد و به هلاکت رسید،گور او در«محله الفضل»در شارع الرشید بغداد است و سنیان براى او و برادرش محمد،مزارى ساختهاند.
۸-قبر قنبر على، گفته مى شود او خادم امام دهم علیه السلام بود.امروزه آرامگاهش در شرق بغداد در محله«قنبر على»است.
همان گونه که پیشتر گذشتبغداد علاوه بر زیارتگاههایى که از آنها نام بردیم،داراى مراکز دیدنى و تاریخى دیگرى است که برخى از آنها عبارتند از:
**مدرسه مستنصریه،دانشگاهى است جهت تدریس علوم دینى مذاهب چهارگانه اهل سنت که به دستور مستنصر بالله عباسى در سال ۶۳۱ ه.ساخته شد و ساختمان آن تا کنون باقى است.این مدرسه نمایانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظیم و بزرگ و شبستان ها و اتاق هاى تدریس فراوان برخوردار است.امروزه این مدرسه در سمتشرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافین،در نزدیکى پل الشهدا قرار دارد.
**جامع الصفویه،که امروزه به نام الآصفیه شهرت دارد و پیشتر به نام«دار القرآن المستنصریه»مشهور بوده و همزمان با مدرسه المستنصریه ساخته شده است.این بنا در فاصله کوتاهى از مدرسه مستنصریه قرار دارد.در یکى از اتاقهاى این مسجد که پنجره آن به بازار باز مىشود،آرامگاه مرحوم شیخ کلینى و قاضى ابو الفتح کراچکى ازبزرگان امامیه و متوفاى سال ۴۴۹ ه.قرار دارد.
**قصر عباسى،و آن یکى از کاخ هاى دوره اخیر عباسیان در بغداد است که در سمت شرق بغداد و در نزدیکى رودخانه دجله قرار دارد.این کاخ داراى تالارها و ایوان هایى است با گچ بری هاى زیبا و دیدنى.
**جامع الخفافین،مسجدى است باقیمانده از دوره عباسیان که در سال ۵۹۹ ه.به دستور زمرد خاتون ساخته شد.این مسجد در مجاورت مدرسه مشهور نظامیه است که توسط نظام الملک طوسى ساخته شده و هم اکنون اثرى از آن باقى نمانده است.
**جامع الخلفا،این مسجد در میانه مشهورترین خیابان بغداد،که شارع الرشید نام دارد،قرار گرفته است.اصل ساختمان کهن آن،که به دستور المکتفى بالله عباسى در سال ۲۹۰ ه.ساخته شده بود،از میان رفته است و تنها گلدسته آجرى زیباى آن باقى مانده و ساختمان کنونى به سبک معمارى آن دوره ساخته شده است.
**مسجد جامع الخلفا،مسجد رسمى خلفاى عباسى بوده است که در آن مراسم نصب خلفا و خواندن فرمان هاى مهم عزل و نصب و تشییع بزرگان کشور انجام مىپذیرفته است.
**قبر ابو حنیفه،که پیشواى مذهب حنفى است.او نعمان بن ثابت کوفى است که جد او از مردم کابل بوده و در دورهاى،از شاگردان امام صادق علیه السلام بشمار مىآمده است.وى در سال ۱۵۰ ه.در گذشت و در مقبرهاى مشهوربه«مقبره خیزران»که در شمال سمتشرقى دجله است دفن گردید.امروزه قبرش در نزدیکى پلى است که بغداد را به شهر کاظمین وصل مىکند و خلفاى عثمانى صحن و سرا براى او ساختهاند.
**قبر عبد القادر گیلانى،وى مؤسس یکى از فرقه هاى تصوف است که در گیلان به دنیا آمد و در بغداد به تحصیل پرداخت و در سال ۵۶۱ ه.در گذشت و در یکى از مدارس بغداد دفن گردید.بعدها صوفیان معجزات و خرق عاداتى بدو نسبت داده و قبر او را توسعه و ترمیم نمودند.امروزه آرامگاه او در محلهاى به نام«باب الشیخ»قرار دارد.
**قبر شیخ عمر سهروردى،وى نیز یکى از صوفیان شافعى مذهب بود که در سال ۵۳۹ ه. متولد و در سال ۶۳۲ ه.در گذشت و در یکى از گورستانهاى عمومى بغداد دفن گردید. معجزاتى به وى نسبت دادهاند و عوام الناس براى او صحن و سرایى ساختند.قبر وى امروزه در محلهاى به نام«شیخ عمر»در شرق بغداد واقع است.
**قبر زبیده خاتون،در سمت غرب دجله«کرخ»گورى است منسوب به زبیده خاتون همسر هارون الرشید،گو این که برخى از محققان آن را از آن زمرد خاتون دانستهاند که همسر خلیفه و مادر خلیفه عباسى الناصر لدین الله عباسى بوده است.
**قبر شیخ معروف کرخى، (متوفاى سال ۲۰۰ ه.) ،وى از بزرگان متصوفه بغداد بوده است. آرامگاه او درنزدیکى قبر زبیده خاتون در محله کرخ مىباشد.
**باب الطلسم،تنها دروازه باقیمانده از برج و باروى کهن بغداد است که در سمتشرق دجله (رصافه) مىباشد.
در شمال بغداد و در میانه بزرگراه بغداد-سامرا دو زیارتگاه وجود دارد که عبارتند از؛
**حرم حضرت سید محمد،که در شهر بلد در ۸۰کیلو مترى شمال بغداد واقع است.و آن امام زاده عظیم الشان فرزند امام دهم حضرت على الهادى علیه السلام است.مرتبه و مقام وى بگونه اى بود که تمامى شیعیان او را جانشین پدر بزرگوارش در امامت مى دانستند،لیکن وى در سال ۲۵۲ ه.وفات یافت و در این بقعه مدفون گردید.امروزه صحن و سراى وسیع و گنبد و گلدسته و حجرههایى،بقعه او را تشکیل مىدهد.وى از احترام ویژهاى نزد مردم عراق برخوردار است،به گونهاى که کسى جرات سوگند دروغ خوردن به نام او ندارد.
**آرامگاه ابراهیم اشتر،وى فرزند مالک اشتر سردار رشید اسلام است.خود ابراهیم نیز از سرداران شجاع امیر المؤمنین و امام حسن علیهم السلام بود و در تمامى جنگ ها و پیکارها شرکت داشت و در جریان قیام مختار جنگ سختى با شامیان داشت و ابن زیاد را به هلاکت رساند.آرامگاه وى در سمت چپ بزرگراه بغداد-سامرا،پیش از شهر بلد قرار دارد و گنبد آبى بر افراشته کاشى کارى او از دور قابل رؤیت است.
انتهای پیام/ج
