جایگاه پدافند غیر عامل در قرآن و نهضت عاشورا
به گزارش پایگاه خبری صدای جویا از اصفهان، حجت‌الاسلام حسن بابایی رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان شاهین‌شهر و میمه به مناسبت فرا رسیدن هشتم آبان ماه که به‌عنوان «روز پدافند غیرعامل» نام‌گذاری گردید، طی یادداشتی با عنوان «جایگاه پدافند غیرعامل در قرآن و نهضت عاشورا» آورده است؛ پدافند غیرعامل چیست؟
هر اقدام غیرمسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان‌های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن گردد، «پدافند غیرعامل» خوانده می‌شود.
به بیان ساده‌تر پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام می‌شود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد. هدف از اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل کاستن از آسیب‌پذیری نیروی انسانی و مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت‌ها و خدمات زیر بنایی و تأمین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.
به‌عنوان‌مثال، از پدافند غیرعامل می‌توان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه برای تأسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد. در پدافند عامل مثل سیستم‌های ضد هوایی و هواپیماهای رهگیر، فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند.
درحالی‌که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری بر عهده گیرند.
با توجه به حجم تهدیداتی که ایران در عرصه بین‌الملل با آن مواجه است، در زمینه پدافند غیرعامل هنوز در ابتدای راه هستیم و باور هر چه بیشتر مدیران و کارشناسان به این مقوله مهم می‌تواند ضریب ایمنی کشور را در برابر تهاجم‌های احتمالی بیگانگان افزایش دهد.
با توجه به وجود تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته، بحث پدافند غیرعامل در طول سال‌های اخیر از سوی مقامات عالی‌رتبه کشوری و لشکری، مورد توجه فراوان قرار گرفته است. به‌طوری‌که با توجه به مصوبه مقام معظم رهبری (که کلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را موظف می‌نماید که در اعتبارات عمرانی پروژه‌های حساس و مهم، اعتبار مورد نیاز پدافند غیر عامل را نیز منظور نمایند).
برخی از روش‌های پدافند غیرعامل نظیر اختفا روش‌هایی مأنوس و شناخته‌شده‌ای هستند ولی بعضی دیگر نیازمند خلاقیت و ابتکار بوده و با توجه به ویژگی‌های محیطی و تهدیدهای بالقوه باید طراحی شوند.
دستگاه‌های میکرو فیلم می‌توانند به‌عنوان یک ابزار مهم در طرح‌های پدافند غیرعامل پیشنهاد شوند. میکروفیلم در مقایسه با سایر روش‌های ضبط و نگهداری اطلاعات (مکتوب یا دیجیتالی) آسیب‌پذیری کمتری در مقابل حملات نظامی احتمالی داشته و پس از تهاجم نظامی راحت‌تر قابل بازیابی است. در هنگام وقوع سوانح غیر طبیعی نظیر جنگ، نگهداری از اطلاعات یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران و پیروزی به شمار می‌رود. این اطلاعات می‌تواند شامل اطلاعات فرماندهی، پرسنلی، مواضع نیروهای داخلی، لجستیک و … بوده و حتی اطلاعات صنعتی را نیز شامل شود.
این مورد اخیر در مورد ایران اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. توضیح آنکه در سال‌های اخیر با تلاش و همت متخصصین و کارشناسان صنایع دفاعی، دستاوردهای قابل‌توجهی در زمینه تکنولوژی دفاعی حاصل شده است. به همین جهت مدارک و مستندات مربوط به این تسلیحات دفاعی از اهمیت والایی برخوردارند. چراکه در صورت بروز هر نوع تهاجم، اولاً ایران مشمول تحریم بوده و به‌ناچار لازم است خود نیازمندی‌های دفاعی خود را برطرف سازد. ثانیاً دشمن با وقوف به این مسئله انهدام صنایع دفاعی را در صدر لیست اهداف مورد تهاجم خود قرار خواهد داد.
بنابراین باید به‌گونه‌ای از اطلاعات محافظت نمود که حتی در صورت از دست دادن نیروی انسانی متخصص و نیز تأسیسات و تجهیزات، بتوان آن‌ها را مجدداً بنا نهاد و اقدام به تولید تجهیزات دفاعی لازم نمود. تصور سنتی بر آن است که باید برای حفاظت از اطلاعات، بانک‌های اطلاعاتی را پشت دیوارهای سخت بتونی با حفاظت‌های شدید نگهداری کرد. درحالی‌که امروزه روش‌های حفاظت اطلاعات به‌طور عمده دچار تغییرات ماهیتی شده است و همگام با تغییر روش‌های تهاجم، روش‌های حفاظت نیز تغییر یافته‌اند.
یکی از روش‌های نوین تهاجم به اطلاعات استفاده از بمب‌های الکترومغناطیس است که در نبردهای یوگسلاوی و نیز عراق به‌دفعات مورد استفاده قرار گرفت. نور شدیدی ساطع می‌شود، در یک‌لحظه همه‌چیز در خاموشی فرو می‌رود. بوی سوختن وسایل الکتریکی در فضا می‌پیچد. پوشش سیم‌ها سوخته و خطوط نازک تلفن قطع می‌شوند و مهم‌تر از همه، درون هیچ‌کدام از رایانه‌ها، حتی یک بیت اطلاعات باقی نمانده، درحالی‌که هیچ‌کس کوچک‌ترین آسیبی ندیده است. این به معنای از بین رفتن تمام اطلاعات فرماندهی، نقشه‌ها و اطلاعات فنی و … است که به‌صورت دیجیتالی نگهداری می‌شده است.
دستگاه‌های میکرو فیلم قادرند حجم عظیمی از اطلاعات را به دور از چنین تهدیدهایی در خود جای‌داده و در مواقع ضروری جهت بازخوانی و بازیابی در اختیار مسئولین امر قرار دهند. با توجه به وجود زمینه تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته ضرورت عقلی دفاع کاملاً مشهود می‌باشد. آمار و سوابق جنگ‌های گذشته نشان می‌دهد پدافند عامل در حال حاضر به‌تنهایی قادر به مقابله با سلاح‌های مدرن و مخرب آفندی جهت جلوگیری از اثرات ویرانگر آن‌ها بر مراکز حیاتی و حساس و نیروی انسانی نیستند و لذا به‌کارگیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل می‌تواند به تکمیل زنجیره دفاعی کمکی مؤثر و قابل‌توجه نماید که این امر به‌طور شایسته‌ای از جانب مقام معظم رهبری نیز مورد تأکید قرارگرفته است. به‌جاست این موضوع به‌ویژه از سوی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های عمرانی مورد اهتمام جدی‌تری قرار گیرد.
جایگاه پدافند غیرعامل در قرآن، نهج‌البلاغه؛
پدافند غیرعامل به معنای استتار، اختفاء و پراکندگی مکانی و زمانی امور مهم، برای کم کردن خسارات هجوم دشمن است. قطعاً این‌یک راهبرد جدید نیست و تنها در زمینه واحدهای ارزشمند نظامی یا صنعتی هم نبوده است. یکی از ایرادهایی که مستشرقین به قرآن می‌گیرند، پراکندگی ظاهری مفاهیمی از قرآن است که در واقع به‌شدت مرتبط است. این استراتژی پیچیده‌ای بوده است برای بقای حقایق ارزشمند دینی و ولایی و خارج کردن آن‌ها از فهم بدوی منافقین و مصون ماندن از دست‌اندازی تحریف گران.
در سایر ادیان به دلیل فقدان شرایط محفوظ ماندن کتب آسمانی و انتقال به نسل‌هایی که توان کنار هم دیدن حقایق پراکنده دارند، پدافند غیرعامل در سطح نازل‌تری به کار گرفته می‌شد، بنابراین زمینه تهاجم پذیری و تحریف کتب آسمانی بیشتر بود؛ اما در قرآن کریم به دلیل خاتمیت و سرشاری آن از حقایق بسیار ارزشمند و فرصت و توان ذهنی کافی برای درک حقایق پراکنده، استراتژی پدافند غیرعامل بسیار گسترده است. اعجازی که از نگاه مستشرقین، عیب دیده می‌شود.
۱- پدافند غیرعامل در قرآن:
نمونه بارز این تدبیر، در آیه سوم مائده است که مربوط به خوراکی‌های حرام است اما ناگهان فرازهای مهمی مثل «الیوم اکملت لکم دینکم» در میان آن می‌آید.
حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَهُ وَالْمَوْقُوذَهُ وَالْمُتَرَدِّیَهُ وَالنَّطِیحَهُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِکُمْ فِسْقٌ ۗ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ
برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیر خدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان جز آن را که قبلاً تذکیه کرده باشید حرام است و نیز آن را که برای بتان می‌کشند و آن را که به تیرها قسمت می‌کنید که این کار فسق است-امروز کافران از این‌که به دین شما دستبرد زنند و اختلالی رسانند طمع بریدند، پس شما از آن‌ها بیمناک نگشته و از من بترسید. امروز (به عقیده امامیه و برخی اهل سنّت روز غدیر خم و خلافت علی (ع) است) دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم-پس هرگاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به‌قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است.
سوره احزاب آیه ۳۳ هم یکی از بیشترین صحنه پدافند غیرعامل حقایق استراتژیک است. در میان فرازهایی که سخن از همسران پیامبر است، ناگاه آیه تطهیر با ساختار لفظی و معنایی متفاوت، جای می‌گیردقطعا استفاده از پدافند غیرعامل در سخن، از پیچیده‌ترین استراتژی‌هایی است که کمتر در کلام غیر معصوم دیده شده است، ازآنجایی‌که در این جهان پیچیده، با دشمنان بسیار، دشمنی‌های شدید، ابزارهای دشمنی پیچیده و در دسترس بودن سخنان از طریق سامانه ارتباطی، خطر حمله به حقایق استراتژیک نظام اسلامی زیاد است، و از سویی جهان اسلام تحت تدبیر ولی‌فقیه و نائب امام زمان است، پس دور از انتظار نیست که حقایق استراتژیک نظام اسلامی به شکل مستتر و پدافند غیرعامل، از زبان مردی صریح چفیه به دوش، جاری شود. وقتی سخنان ولی‌فقیه را مورد واکاوی دقیق قرار دهیم، حس می‌کنیم که با سخنانی به شیوه کلام معصوم مواجه می‌شویم.
وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا
و در خانه‌هایتان بنشینید و آرام گیرید (و بی حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره جاهلیت پیشین با آرایش و خود آرایی بیرون نیایید و نماز به پا دارید و زکات (مال به فقیران) بدهید و از امر خدا و رسول اطاعت کنید. خدا چنین می‌خواهد که هر رجس و آلایشی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند (ذیل آیه موافق اخبار شیعه و اهل سنت راجع به شخص پیغمبر و علی و فاطمه و حسنین علیهم السّلام است و اگر راجع به زنان پیغمبر بود بایستی ضمیر مؤنث-عنکنّ-ذکر شود و به سیاق جمل صدر آیه باشد).
تعلیم ساخت زره به حضرت داوود (ع) جهت در امان ماندن از آسیب جنگ با کفار:
وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَهَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شاکِرُونَ (انبیاء- آیه هشتاد)
و ساختن زره را بخاطر شما به او تعلیم دادیم تا شما را در جنگ‌هایتان حفظ کند آیا شکرگزار (این نعمت‌های خدا) هستید؟
سوره سبا: وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ (دهم) أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (یازدهم)
۱۰- ما به داود از فضل خود نعمتى بزرگ بخشیدیم، (ما به کوه‌ها و پرندگان) گفتیم اى کوه‌ها! و اى پرندگان! با او هم‌آواز شوید (و همراه او تسبیح خدا گویید) و آهن را براى او نرم کردیم.
۱۱- (و دستور دادیم) زره‌های کامل و فراخ بساز و حلقه‌ها را به‌اندازه و متناسب کن و عمل صالح بجا آورید که من به آنچه انجام می‌دهید بینا هستم.
خداوند در آیه شصت سوره انفال می‌فرمایند:
وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فی سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ
هرچه در توان دارید آماده کنید، تاباآن دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانید.
مفسران قرآن درتفسیراین آیه به موارد زیر اشاره‌کرده‌اند:
۱- در (وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ) هرنوع امکانات نظامی و غیرنظامی را شامل می‌شود.
۲-افزایش توان روحی و معنوی نیروی انسانی یکی از مصادیق مهم (قوه) است.
۳- در (تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّا…) به این موضوع اشاره می‌کند که از این امکانات و توانمندی‌ها در جهت ترساندن دشمنان استفاده کنید.
آیه صد و چهل و یک سوره نساء: الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ وَإِنْ کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ۚ فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا
منافقان آنانی هستند که نگران و مراقب حال شمایند، چنانچه برای شما فتح و ظفری پیش آید (برای اخذ غنیمت) گویند: نه آخر ما با شما بودیم؟! و اگر کافران را فتح و بهره‌ای رسد به آن‌ها گویند: نه ما شما را به اسرار مسلمانان آگاه کردیم و شما را از آسیب مؤمنان نگهداری نمودیم؟! پس خدا فردای قیامت میان شما و آنان حکم کند و خداوند هیچ‌گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلّط باز نخواهد نمود.
پدافند غیرعامل در نهضت عاشورا:
صحنه‌های دفاع مظلومانه حضرت امام حسین (علیه‌السلام) و یارانش در کربلا دارای ابعاد و ارزش‌های متنوعی است که با بررسی هر یک از این ارزش‌ها باب جدیدی از معرفت نسبت به آن بزرگوار و اصولاً رفتار عمیق ائمه اطهار (علیهم‌السلام) گشوده می‌شود.
پیام‌های معنوی و عظمت و شکوه ایثار این صحنه همچون خورشیدی است که جلوه ستارگان درخشان حرکت‌های جانبی را از نگاه ظاهری اولیه می‌پوشاند. درحالی‌که هر یک از این رفتارهای ضمنی، خود خورشیدی تابان و الگویی ارزشمند در طول تاریخ محسوب می‌شوند.
ازجمله این ارزش‌ها شیوه مدیریت بحران نظامیِ تحمیل‌شده بر اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) و یاران اوست. مدیریت بحران ابعاد گسترده‌ای را شامل می‌شود که بعد نظامی و دفاعی تنها گوشه‌ای از این ابعاد است و بخشی از شیوه‌های نظامی آن حضرت مجموعه‌ای از تمهیدات قبل از آغاز نبرد نابرابر عاشورا یا «پدافند غیرعامل» است.
آن حضرت قبل از نبرد عاشورا مراحلی را طی کردند که خلاصه‌اش شفاف‌سازی حق و باطل و در عین حال همراه با تفکر و تعمق ابتکار عمل از سوی جبهه حق بود. بدین ترتیب هنر بهره‌گیری صحیح از حداقل امکانات در مقابل دشمنی که از حداکثر امکانات بهره‌مند بود ثبت شد.
مدیریت ذکاوتمندانه عبور از بحرانی بزرگ و تحمل شکستی مقطعی و ظاهری و رسیدن به الگویی از پیروزی پایدار و غرورآفرین در طول تاریخ توسط سیدالشهدا (علیه‌السلام) و یارانش به یادگار ماند.
اصولاً رفتار سالار شهیدان و تمامی یاران صدیقش تا قبل از تاسوعا کاملاً غیرنظامی و به دور از هرگونه مقابله جنگی و نظامی بود به‌طوری که حضور زنان و کودکان چنین حکایت می‌کرد و انگیزه این سفر بر اساس دعوت‌های مکرر بزرگان و نمایندگان اهل کوفه در راستای اهداف فرهنگی آن امام در منطقه کوفه بود.
اما پس از اتمام‌حجت آن حضرت و اجتناب از درگیری با پیشنهاد بازگشت و اصرار جبهه باطل بر تحمیل بیعت یا جنگ ورق برگشت و صحنه تدابیر و تمهیدات مقابله نظامی و جنگی به‌عنوان بحرانی کاملاً جدی آغاز شد. جالب این‌که تمامی زمان اجرای این تدابیر از غروب روز تاسوعا تا صبح روز نبرد یعنی فقط یک‌شب تا صبح بود.
رحمت و درود خدا بر چنین مدیری که در شرایط بسیار سخت تحمیل‌شده از طرف قدرت نظامی وقت «دکترین برتری خون بر قدرت نظامی» را طراحی و به‌خوبی اجرا کرد. در چنین شرایطی آن حضرت و همراهان جملگی می‌دانستند که فردا در این مقابله نظامی نابرابر شکست خواهند خورد؛ ولی با همتی کامل و عزمی راسخ در همان محدودیت زمانی یک‌شب تمامی تمهیدات غیرعامل را در حد ممکن به اجرا درآوردند که در حد بضاعت و منابع موجود به آن می‌پردازیم.
به‌کارگیری اصول پدافند غیرعامل در نبرد عاشورا:
پدافند غیرعامل علم به‌کارگیری عوامل محیطی و مجموعه اقدامات ساخته دست بشر در خدمت دفاع است.
بنابراین هر آنچه در محیط وجود دارد؛ ازجمله عوارض زمین، آب‌ها، ساختمان‌ها، پوشش گیاهی، شرایط فیزیکی محیط مثل دما و نور و … می‌تواند به‌عنوان عناصر طراحی دفاعی قرار گیرد که از ویژگی‌های شاخص این شیوه عدم به‌کارگیری عامل انسانی در حین دفاع است.
لذا با مدیریت نظامی و فرماندهی امام حسین (ع) که جنگ‌های متعددی را در رکاب پدر و برادر بزرگوارشان تجربه کرده بودند، مجموعه اقداماتی قبل از نبرد نابرابر عاشورا و حین آن بکار گرفته شد که اگرچه به‌ظاهر پیروزی لشگر حسینی را در پی نداشت اما بدون شک در راستای «دکترین برتری خون بر قدرت نظامی» طراحی و اجرا شد که بسیاری از این اقدامات منطبق بر الگوهای کلاسیک پدافند غیرعامل است.
نکته حائز اهمیت در این میان به‌کارگیری بخش اعظم این اقدامات از سوی اباعبدالله حسین (ع) و یاران باوفایشان در فاصله یک‌شب تا صبح روز عاشوراست.
نمایی از صحنه نبرد عاشورا:
یکی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیرعامل، جانمایی و انتخاب محل مناسب برای تأسیسات و استقرار نیروها هست و براین اساس تا آنجا که ممکن است باید از ایجاد تأسیسات حیاتی و حساس در دشت‌های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد.
در واقعه عاشورا نیز قبل از نبرد و در بدو ورود کاروان حسینی به دشت کربلا، امام حسین (ع) کوشیدند با توجه به موقعیت دشت کربلا و حضور دشمن، بهترین مکان را برای خیمه‌گاه انتخاب نمایند که منطبق بر اصل مکان‌یابی است.
امام حسین (ع) در مکان‌یابی با توجه به موقعیت دشت کربلا و نکته جنگی پدر بزرگوارشان حضرت علی (ع) که می‌فرمودند: «در روبرو شدن با دشمن به نحوی مستقر شو که بلندی از آن تو باشد، هوا بر حالت تو بوزد، خورشید تو را آسیب نرساند» به موارد زیر توجه داشتند:
-عوارض زمین نظیر پستی زمین، تپه‌ها، ماهورها و …
– جهت‌گیری جغرافیایی
– نزدیکی به منابع آبی نظیر نهر علقمه و رود فرات
-منطقه نخلستانی
-جهت وزش باد
امام حسین (ع) در ایجاد موانع باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:
– موانع رود فرات
– موانع تل یا تپه‌ها
-موانع خندق
– موانع اشتعالی
-موانع حائر یا خاک‌ریز
مانع خیمه‌ها: در اردوگاه حسینی حدود ۶۰ خیمه اهل‌بیت و اصحاب وجود داشت که به تدبیر امام حسین (ع) در شب قبل از عاشورا چینش آن‌ها را تغییر داد و فاصله آن‌ها نزدیک‌تر (حدود ۲ متر) شد و طناب‌های خیمه‌ها را از میان یکدیگر عبور دادند که به‌عنوان مانعی مؤثر برای حرکت نیروهای دشمن بود
امام حسین (ع) در ایجاد استحکامات با توجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:
استحکامات خیمه‌ها: کار آیی دیگری نیز برای پوشش خیمه‌ها به‌عنوان عنصر استحکاماتی در مقابل پرتاب تیر قابل‌طرح است. لایه‌های پارچه‌ای خیمه‌ها در کاهش خطرات مربوط به نیزه و تیر و شمشیر مؤثر است و بر این اساس مجموعه خیمه‌ها را نوعی استحکامات در برابر تیرهای کمانداران قرار دادند
امام حسین (ع) در پراکندگی با توجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:
– پراکندگی خیمه‌ها: خیمه‌ها ابتدا در فاصله بیشتری از یکدیگر بنا نهاده شدند تا در صورت حمله غافلگیرانه و شبیخون، یاران امام در یک نقطه غافلگیر نشوند
-پراکندگی نگهبانان: نیزه‌داران را در اطراف خیمه‌گاه با فاصله از یکدیگر مستقرشده و به نگهبانی مشغول بودند.
– پراکندگی نیروهای سواره و پیاده: امام حسین (ع) در صبح عاشورا نیروهای سواره و پیاده را در سه گروه راست، چپ و وسط دهانه اردوگاه با فرماندهی مجزا تقسیم نمودند.
امام حسین (ع) در پوشش با توجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:
– پوشش شب: مهم‌ترین عاملی که امام حسین (ع) از آن به‌عنوان پوشش بهره بردند تاریکی شب قبل از روز عاشورا بود که طی این فرصت همان‌طور که قبلاً اشاره‌شده آرایش خیمه‌گاه تغییر کرد و طی اتمام‌حجت امام (ع) با یاران و اعلام شهادت همه یاران در روز عاشورا، برخی افراد از تاریکی شب استفاده کرده و از اردوگاه حسینی رفتند و از فیض شهادت محروم شدند.
– پوشش خیمه‌ها: در روز عاشورا چینش جدید خیمه‌ها؛ اصحاب امام حسین (ع) را از پشت سر در برابر دید و تیر دشمن پوشش می‌داد.
– پوشش دود آتش: دود حاصل از آتش زدن هیزم درون خندق در روز عاشورا اردوگاه حسینی را در برابر دشمن پوشش می‌داد.
امام حسین (ع) در استتار و اختفاء نیروها و تجهیزات به موارد زیر توجه داشتند:
– عوارض زمین نظیر تپه‌ها، ماهورها و …
– چینش خیمه‌ها
-دود حاصل از آتش هیزم‌های درون خندق
راههای مواصلاتی (مسیر دفاعی)
انواع راههای ارتباطی (دسترسی) موجود در شرایط بحران ازجمله موضوعات پدافند غیرعامل محسوب می‌شوند.
بنابراین امام حسین (ع) در حفظ مسیرهای مواصلاتی دفاعی به موارد زیر توجه داشتند:
در کربلا طرح حلقوی خیمه‌ها به‌وسیله یک مسیر دسترسی با عرض کم و قابل‌کنترل محوطه باز اطراف خیمه‌ها را از میان حلقه دوم یعنی خندق عبور می‌داد و به محوطه میانی خیمه‌گاه مرتبط می‌ساخت. این مسیر دستیابی و محدودیت عرضی آنکه به‌وسیله حلقه خندق و خیمه‌ها شکل می‌گرفت؛ در واقع موجب محدودیت جناح یا زاویه درگیری می‌شد. بدین ترتیب مواجهه و رویارویی آنی و امکان غافلگیر کردن دشمن تا حد قابل‌توجهی سلب می‌شد. در این صورت دشمن مجبور می‌شد عامل طولانی شدن زمان درگیری را تحمل کند و شیوه یورش آنی که با تعداد زیادی مهاجم می‌توانست کارساز باشد به شیوه جنگ میدان‌داری با نظام و زمان‌بندی قابل‌کنترل‌تر تبدیل شود.
*نتیجه تمهدیات پدافند غیرعامل در نبرد عاشورا
پس از نزدیک شدن دو لشکر از صبح روز عاشورا تا مدتی حدود یک‌سوم روز، تعدادی از یاران امام حسین (ع) به لشکر دشمن نزدیک شدند و بیانات مبسوطی را در اتمام‌حجت و ممانعت از درگیری نظامی بیان داشتند، ولی عاقبت ابن سعد دستور یورش همه‌جانبه را صادر کرد و نزد خود می‌پنداشت در این مرحله از تهاجم عمومی کار نبرد یکسره خواهد شد؛ اما عملکرد شیوه‌های پدافند غیرعامل گام‌به‌گام تأثیر خود را درصحنه‌های نبرد نمایان می‌ساخت و مهاجمان مجبور به انفعال و تغییر روش می‌شدند.
محدودیت جناح در اردوگاه امام (ع) که به‌وسیله خندق آتش و تل خاکی اطراف و چیدمان دیوار گونه خیمه‌ها اجرا شده بود؛ مانع توفیق در یورش عمومی شد. یورش عمومی بسیار متراکم و همه‌جانبه بود و حرکت افراد پیاده میان لشکر مهاجم که چندان اطلاعی از اوضاع خط مقدم لشکر نداشتند با انرژی زیاد به‌طرف جلو انجام شد که با حمله حساب‌شده کماندارانِ باب ورودی اردوگاه حسین (ع) مواجه شد و به عقب گردی آشفته رنگ باخت، به‌طوری‌که عده‌ای در این تراکم تلف شدند و ضربه روحی مؤثری بر تمامی لشکر کوفه وارد شد.
به‌ناچار پس از عقب‌نشینی‌ای که بر مهاجمان کوفی به‌رغم برتری نفرات، تحمیل شد پس‌ازآن بود که زمینه برای ثبت وقایع و حماسه ایثار و شهادت روز عاشورا در تاریخ باز شد و امکان تماشا و تدقیق در صحنه رویارویی تمام باطل با همه رذالتش علیه تمامی حق با همه لطافتش برای تاریخ مهیا گردید.
انتهای پیام/ج
